اغلب آزمایشگاه‌ها محیط‌های خطرناکی هستند و احتمال ایجاد خطراتی هنگام کار با مواد قابل اشتعال ( Flammable materials ) ، مواد شیمیایی و بیولوژیکی وجود دارد. درروند انجام فرایندهای آزمایشگاهی که به کرات از شعله یا گرما استفاده می شود، ممکن است منجر به بروز آتش سوزی گردد. وقوع آتش‌سوزی در یک آزمایشگاه علاوه بر به خطر انداختن جان کارکنان می تواند موجب ایجاد خسارات سنگین به تجهیزات آزمایشگاه شود. چنین آتش سوزی هایی بر آزمایشگاه و ساختمان های مجاور زیان های مالی بسیاری وارد می کنند. بنابراین اصول ایمنی کار با این مواد در آزمایشگاه بسیار مهم است.
از این روی نگهداری موادآتش زا و کار با آن‌ها در آزمایشگاه از اهمیت بسیاری برخوردار است. آتش سوزی در آزمایشگاه از اتفاقاتی ست که باید به صورت دایمی از آن جلوگیری کرد. آتش‌سوزی‌های بزرگ نه تنها موجب از بین رفتن آزمایشگاه بلکه در برخی مواقع کل ساختمان را تخریب می کند. بنابراین باید هنگام استفاده از این مواد داخل آزمایشگاه دقت و توجه بیشتری کنید. شایع ترین خطر آتش‌سوزی در آزمایشگاه‌ها استفاده از مواد قابل اشتعال یا بخار تولید شده توسط آن‌ها است.
آشنایی با مواد قابل اشتعال ( Flammable materials ) :
این مواد به راحتی در دمای محیط مشتعل می شوند. و بسیار خطرناک اند و باید به دما و محل نگهداری، هنگام ذخیره سازی آن ها توجه کافی داشت. تا حد زیادی قابلیت اشتعال یا احتراق در هوا به فراریت ماده بستگی دارد و به فشار بخار مخصوص آن ماده مربوط است. با افزایش مقدار بخار تولید شده از مواد قابل اشتعال با تشکیل مه یا گرد و غبار سطح گسترش آتش سوزی بالا می رود. حضور مواد شیمیایی قابل اشتعال در کنار برخی مواد شیمیایی احتراق پذیر می تواند منجر به انفجارهای شدید گردد.
رعایت پروتکل های خاصی که شرکت سازنده در اختیار مصرف کنندگان قرار داده است، برای کار کردن با مواد آتش زا لازم و ضروری می باشد. در صورت عدم استفاده صحیح از این مواد در فرآیندهای شیمیایی می تواند بسیارخطرناک باشد. جدا از خطر سوختگی که می تواند منجر به صدمات و مرگ شود، مواد قابل احتراق خطراتی فراتری را ایجاد می کنند. برای مثال فرد داخل آزمایشگاه ممکن است در اثر قرار گرفتن بیش از حد در معرض بخارات ساطع شده از این مواد خطرناک دچار سرگیجه یا خفگی شود.
مشخصات مواد قابل اشتعال :
تفکیک مناسب و ذخیره مواد شیمیایی قابل اشتعال در یک آزمایشگاه بسیارضروری است. حتما توجه ویژه به تفکیک، ذخیره و جابجایی صحیح مواد برچسب دارموجود در آزمایشگاه کنید. برخی از این مواد خطرناک در آزمایشگاه شامل اسیدها، اسید هیدرو فلوئوریک، بازها، حلالها، اکسید کننده ها، ترکیبات سمی، مواد شیمیایی واکنش پذیر با آب، مواد قابل اشتعال، مایعات سرطان زا، گازهای خفه کننده، گازهای آتش زا، گازهای سمی، مواد شیمیایی منفجره یا واکنشی، سرطان زاها، مواد بیولوژیکی محدودالاستعمال هستند.
آتش سوزی در آزمایشگاه به صورت غیر مستقیم هم می تواند بسیار خطرناک باشد. علاوه بر سوختگی و خسارت مالی، سوختن مواد شیمیایی می تواند تولید مواد سمی کند. این امر برای افراد درون آزمایشگاه می تواند بسیار خطرناک باشد. معمولا مواد قابل اشتعال دراغلب آزمایشگاه‌ها کاربرد زیادی دارد. یکی از شایع ترین مشکلات موجود در آزمایشگاه ها حوادث و آتش سوزی های ناشی از کار با این مواد است. این حوادث نه تنها جان افراد بسیاری را به خطر می‌اندازد بلکه خسارات مالی زیادی را در پی دارد.
نحوه نگهداری در آزمایشگاه:
همیشه روش صحیح نگهداری مواد شیمیایی در آزمایشگاه از اهمیت به سزایی برخوردار بوده است. بسیاری از انفجار و آتش سوزی های رخ داده در آزمایشگاه ها به دلیل عدم توجه به نکات ویژه در خصوص قوانین نگهداری مواد خطرناک از جمله مواد قابل اشتعال است. باید نکات ویژه در رابطه با ایمنی حمل و نگهداری این مواد از شرکت تولید کننده تهیه و گردآوری شود. ممکن است مواد شیمیایی که به روش ناصحیح در کنار همدیگر نگهداری می شوند با یکدیگر واکنش داده و موجب تولید محصولات خطرناکی شوند.
برای جلوگیری از خطرات ناشی از ناسازگاری های مواد این نکات را رعایت کنید.
- خودداری از نگهداری اسیدها در مجاورت بازها یا فلزات فعال
- اجتناب از نگهداری جامدات یا اسیدهای اکسید کننده در مجاورت اسیدهای آلی و مواد قابل اشتعال
- پرهیز از نگهداری موادی که با آب واکنش می دهند در اطراف سینک یا نزدیکی محلول های آبی
- خودداری از نگهداری اسیدها در مجاورت موادی که در تماس با آن ها تولید کننده گازهای سمی اند
اقدامات احتیاطی:
تمیز نگه داشتن میز کار و سطوح آزمایشگاهی و توجه به این که مواد قابل اشتعال و احتراق روی آن نریخته باشد. به طور کامل در ظروف حاوی مواد شیمیایی را ببندید. تا حد امکان Flammable materials مورد استفاده را با مواد کم خطر دیگری جایگزین کنید. از قرار دادن ظروف حاوی مواد اشتعال زا روی زمین و مناطق پر رفت و آمد پرهیز کنید. هرگز مواد قابل اشتعال را در زیر تابش مستقیم نور خورشید قرار ندهید. برچسب گذاری برای تمامی ظروف حاوی مواد شیمیایی یا قابل اشتعال را فراموش نکنید.
درصورت کوچک بودن ظرف حاوی مواد قابل اشتعال این ظروف را درون یک ظرف ثانویه مانند یک قفسه یا سینی قرار داده و بر روی آن برچسب بزنید. به سازگاری مواد مختلف با یکدیگر و تفکیک مواد ناسازگار خیلی دقت کنید. زیرا ذخیره و نگهداری نامناسب مواد شیمیایی در آزمایشگاه می‌تواند حوادث و جراحات جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد. در ارتفاع مناسبی ظروف حاوی مواد را نگهداری کنید. زیرا هنگام برداشتن آن ها در ارتفاع زیاد ممکن است مواد خطرناک به بیرون نشت کرده و منجر به بروز اتش سوزی گردد. تجربه آتش سوزی در آزمایشگاه، انفجاریا قرار گرفتن در معرض مواد سمی بسیار خطرناک و دردناک است.
برای کسب اطلاعات بیشتر مقالات دیگر را مطالعه کنید.