شیشه آلات آزمایشگاهی به انواع تجهیزات مورد استفاده در آزمایشگاه که از شیشه ساخته شده اند گفته می شود. این لوازم می توانند دمیده، خم شده ، برش داده شده و در اندازه ها و شکل های بسیاری باشند. این شیشه آلات استفاده کاربردی در آزمایشگاه های شیمی، پزشکی و زیست شناسی دارند. شیشه آلات از نظر شیشه به انواع شیشه آزمایشگاهی پیرکس، شیشه آزمایشگاهی بروسیلیکات، شیشه آزمایشگاهی کوارتز و شیشه آزمایشگاهی سودا لایم تقسیم می شوند.
همچنین شیشه آلات آزمایشگاهی از نظرکاربرد به حجم سنجی، حرارتی و مصرفی تقسیم بندی می شوند. از این شیشه آلات به دلیل خواص ویژه آن ها در برابر حرارت و عدم واکنش با مواد شیمیایی برای نگهداری مواد استفاده می گردد. برای تغییر برخی ویژگی های شیشه آلات آزمایشگاهی می توان مواد مختلفی را به ترکیبات آن اضافه کرد. شیشه آزمایشگاهی در انواع ایرانی و خارجی تولید و به بازار عرضه می شود.
شیشه آلات پرکاربرد آزمایشگاهی :
لوله آزمایش شیشه ای: از پرکاربردترین شیشه آلات آزمایشگاهی لوله آزمایش شیشه ای است. جنس این لوله شیشه یا پلاستیک شفاف می باشد. یک سر لوله آزمایش بسته بوده و به صورت لوله ای یکدست باریک و بلند است. این لوله برای گرم کردن و ترکیب کردن مایعات مورد استفاده قرار می گیرد.
شیشه ارلن آزمایشگاه: این وسیله یک ظرف مخروطی شکل شیشه ای است که برای جوشاندن و ترکیب مایعات آزمایشگاهی استفاده می شود. همچنین به دلیل حالت قیفی بودن آن برای جداسازی گاز از مایع کاربرد دارد.
بالن شیشه ای: یکی از شیشه آلات آزمایشگاهی این وسیله است که برای حرارت دادن مایعات مورد استفاده قرار می گیرد. بالن شیشه ای در انواع مختلف ته صاف، ته گرد، چند دهانه، خلا و تقطیر هستند. هر کدام از این انواع بالن شیشه ای برای یک مورد تخصصی استفاده می شوند. معمولا بالن شیشه ای دارای ته صاف یا ته گرد بوده و یک گردن باریک و بلند دارد.
قیف شیشه ای: در بسیاری از موارد از پلاستیک برای ساخت این قیف ها استفاده می شود. برای جداسازی مایعات مخلوط نشدنی ازیکدیگر قیف شیشه ای کاربرد دارد.
بشر شیشه ای: بِشر شیشه ای در دو جنس شیشه ای و پلاستیکی موجود است. کاربرد این وسیله به عنوان یکی از شیشه آلات آزمایشگاهی برای برداشتن حجم مشخصی از مایعات، گرم کردن محلول، حل کردن مواد، ساخت محلول و انتقال محلول ها می باشد.
نحوه پاکسازی :
شیشه آلات آزمایشگاهی ممکن است در طول روز به دفعات مورد استفاده قرار گیرند. بنابراین باید این ظروف را تا پیش از انجام آزمایش بعدی و پس از هربار استفاده به دقت پاکسازی کنید. پاکسازی شیشه‌آلات آزمایشگاهی به طور کلی شامل مراحل شست و شوی با مواد شوینده، آبکشی و خشک کردن است.
شست و شو با مواد شوینده: پس از هر آزمایش باید شیشه آلات آزمایشگاهی فورا پاکسازی و تمیز شوند. درصورتی که این عمل بلافاصله امکان‌پذیر نباشد، این تجهیزات را می توانید درون آب یا مواد شوینده بگذارید و آن ها را در فرصت مناسب پاکسازی نمایید. برای پاکسازی این وسایل آزمایشگاهی متناسب با نوع و میزان آلودگی، مواد شوینده و پاک کننده متفاوتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آبکشی: از پاک کننده و محلول‌های متفاوت برای پاکسازی شیشه آلات آزمایشگاهی استفاده می‌شود. نحوه صحیح آبکشی این ظروف از نکات مهم و اساسی است که نباید در تمیز کردن آن ها نادیده گرفته شود. پیش از استفاده ازاین ظروف باید تمام پاک کننده‌ها اعم از صابون، مواد شوینده و دیگرمایعات از شیشه‌آلات پاک شوند. زیرا باقی ماندن مقدار کمی از این مواد روی ظروف می‌تواند نتایج آزمایشات مانند واکنش‌های سرولوژی و کشت را تغییر دهد.
خشک کردن: ممکن است خطراتی مانند شکستن و خرد شدن شیشه با خشک کردن ظروف شیشه‌ای بر روی حرارت ایجاد شود. بنابراین باید پس از پاکسازی شیشه آلات آزمایشگاهی، حتما آن‌ها را روی رک خشک کن قرار دهید تا به طور کامل خشک شوند.
استریل کردن
استریل کردن شیشه آلات آزمایشگاهی یکی از نکات مهم در رابطه با پاکسازی آن ها است. برخی ظروف مانند لوله‌های سرولوژی، محیط کشت، پتری دیش که به موادی مثل لخته خون آلوده هستند، قبل از پاکسازی باید استریل شود. زیرا تماس با این ظروف آلوده ممکن است خطراتی را برای سلامت کاربر داشته باشد.
برای استریل کردن این ظروف آن ها را درون یک سطل بزرگ پر از آب قرار دهید و درون بویلر ۱ تا ۲ درصد ماده شوینده بریزید. این ظروف را برای مدت ۳۰ دقیقه بجوشانید. سپس متناسب با نوع آلودگی، این شیشه آلات آزمایشگاهی را با آب شیر آبکشی کنید. همچنین برای استریل کردن شیشه آلات آزمایشگاهی می‌توان آن‌ها را اتوکلاو کرده یا آن ها را درون آون بخار استریل نمود.
پاکسازی برخی ظروف آزمایشگاهی رایج
لام: هنگام استفاده از این لام ها به عنوان شیشه آلات آزمایشگاهی برای آماده سازی ورقه های نازک خون باید توجه کنید که این تجهیزات کاملا تمیز باشند. قبل از استفاده از این ابزار آن ها را به مدت 10 دقیقه داخل استیک اسید گلاسیال گذاشته و با آب مقطر آبکشی نمایید. در آخر آن ها را با استفاده از یک حوله تمیز خشک نمایید. لام ها را داخل جار دهانه گشادی حاوی الکل قرار دهید پس از شستن آن ها و هنگام استفاده از داخل جار برداشته و خشک نمایید.
بورت: برای پاکسازی بورت‌های آزمایشگاهی، سرلاستیکی آن را بیرون آورده و بورت را با آب و ماده بشویید. بورت را ابتدا با آب شیر و سپس با آب مقطر آبکشی کنید و بگذارید تا خشک شود. شیر یا سر لاستیکی بورت را به صورت مجزا شست شو دهید.
لوله ها: برای پاکسازی شیشه آلات آزمایشگاهی مخصوص کشت، این موضوع که لوله ها با میکروب ها در تماس هستند را در نظر بگیرید. بنابراین لازم است که پیش از پاکسازی حتما این طروف را استریل کنید.
پیپت: قبل از استفاده پیپت‌های شیشه‌ای، آن‌ها را درون یک جار شست و شو پلاستیکی پر شده از آب قرار دهید. به اندازه‌ای سطح آب درون جار را تعیین کنید که بخش اعظم یا تمامی طول هر پیپت را در بر داشته باشد. از پرتاب کردن پیپت داخل جار خودداری کنید.