به طور معمول اعضای قابل اهدای بدن قلب، ریه، کبد، روده، کلیه و لوزالمعده هستند. از جمله بافت‌ها و سایر اعضای قابل اهدای بدن قرنیه چشم، تاندون و غضروف برای بازسازی اعضای آسیب دیده بیماران، پیوند استخوان برای جلوگیری از قطع عضو در بیماران مبتلا به سرطان استخوان، دریچه قلب برای بیماران متولد شده به طور مادرزادی با اختلالات مربوط به دریچه قلب، پوست برای بیماران دچار به سوختگی‌های شدید و مغز استخوان برای کمک به بیماران مبتلا به سرطان می باشند. معمولا افراد دچاربه مرگ مغزی، پیش از تایید مرگ قطعی و قطع کردن دستگاه‌ها قادر به اهدای قلب، ریه، کبد، روده، کلیه و لوزالمعده هستند. یکی از مزایای مهم اهدای بافت‌هایی مانند قرنیه چشم و غضروف این است که آن ها را برخلاف عضو، می توان تا ۴۸ ساعت یا حتی بعد از فوت قطعی فرد اهدا کرد.
اهدای عضو
اهدای عضو یعنی یک فرد یا ولی دم او، اجازه دهد تا بافت‌ها یا اعضای سالمش را به شخص دیگری برای پیوند اهدا کنند، این پیوند می‌تواند در زمان زنده بودن فرد یا پس از مرگ او انجام شود. پیوندهای متداول شامل کلیه‌ها، قلب، کبد، پانکراس، روده، ریه‌ها، استخوان، مغز استخوان، پوست و قرنیه هستند. برخی از بافت‌ها و اعضا مانند یکی از کلیه‌ها یا بخشی از کبد را می‌توان هنگامی که فرد اهدا کننده زنده است به فرد دیگر پیوند زد. اما در بیشتر موارد اهدای عضو هنگامی صورت می گیرد که فرد اهدا کننده دچار مرگ مغزی شده باشد.
مراحل اهدای عضو
شناسایی افراد: شناسایی افرادی که دچار مرگ مغزی شده اند و دارای شرایط اهدا عضو هستند. معمولا در مراکز درمانی و با هماهنگی ریاست بیمارستان، فردی به عنوان سرپرست، این مسئولیت را بر عهده دارد. این فرد در صورت داشتن بیمار مرگ مغزی، واحد خود را مطلع می کند و به این ترتیب بیماران مرگ مغزی شناسایی می شوند.
ویزیت اولیه: لازم است پس از شناسایی بیماران مرگ مغزی، معاینه‌های اولیه ای انجام شود. افرادی به بیمارستان مبدا اعزام می‌شوند تا وضعیت بیمار مرگ مغزی را بررسی کنند. اگرهیچ گونه ممنوعیتی برای اهدای عضو نبود و وضعیت بیمار مرگ مغزی تایید شد، مرحله بعدی گفتگو با خانواده ی بیمار مرگ مغزی است.
گرفتن رضایت خانواده بیمار مرگ مغزی: پس از صحبت با خانواده اهدا کننده و درصورت گرفتن رضایت، فرم رضایت توسط همراهان بیمار امضا می شود.
انتقال و نگهداری اهدا کننده عضو: پس از انتقال اهدا کننده، وضعیت فرد توسط متخصصین پایدار شده و مراقبت از او آغاز می‌شود. در طول نگهداری از بیمار، وضعیت او توسط یک متخصص بیهوشی و پرستاران مجرب بررسی می شود.
تایید مرگ مغزی و برداشت عضو: در این مرحله یک متخصص جراحی اعصاب، مغز و اعصاب، داخلی، بیهوشی و پزشکی قانونی مرگ مغزی بیمار را تایید می کنند. همچنین قانونی بودن کلیه مراحل اهدای عضو بررسی می شود.
برداشت عضو و برگزاری مراسم تدفین: در اين مرحله بيمار به اتاق عمل منتقل شده و برداشتن عضو انجام می‌شود. سپس برای برگزاری مراسم تدفین اقدامات لازم صورت می گیرد. در مراسم تدفین از اهداکننده و خانواده او برای انجام این عمل انسان دوستانه تقدیر و تشکر می شود.
نکاتی در مورد اهدای عضو
تنها اعضای قابل اهدای بدن بیمار مرگ مغزی اهدا نمی شود. بلکه در بعضی شرایط افراد زنده قادر به اهدای عضو می باشند. در صورت مرگ طبیعی هم می‌توان اهدای عضو انجام داد. قسمت هایی از بدن مانند قرنیه، دریچه قلب، غضروف و تاندون‌ها را می توان تا ۴۸ ساعت پس از مرگ اهدا کرد. پیش از اهدای عضو، تمامی اهدا کنندگان از نظر ابتلا به بیماریهایی که از راه خون منتقل می‌شوند، مانند هپاتیت و ایدز بررسی می شوند. داشتن کارت اهدای عضو، نشان دهنده ی رضایت قلبی فرد برای اهدای اعضای خود پس از مرگ است.
اما این کارت جنبه ی قانونی نداشته و برای اهدا عضو رضایت ولی دم لازم می باشد. داشتن کارت اهدای عضو باعث می‌شود تا نزدیکان فرد از نیت قلبی او آگاه شوند. به این ترتیب با رضایت کامل برای اهدای اعضای او اقدام می کنند. با توجه به این که داشتن کارت اهدای عضو رضایت بیمار را برای اهدای اعضا نشان می‌دهد و رضایت اولیای دم برای اهدای عضو لازم و ضروری است، به همراه داشتن کارت اهدای عضو هنگام اهدای اعضا الزامی نیست. در هر زمان که از داشتن کارت اهدای عضو منصرف شدید می‌توانید آن را باطل کنید.
دیگر نکات
معمولا مراحل لازم برای اهدای اعضا یک روز طول می کشد. در مرکز مدیریت پیوند و بیماری‌های خاص وزارت بهداشت لیست بیماران در انتظار برای دریافت اعضا تنظیم می‌شود. اولویت افراد در انتظار برای دریافت اعضای اهدایی به ترتیب سازگاری گروه خونی، وخیم بودن شرایط بالینی بیمار، مدت ماندن در لیست انتظار، فاصله مکانی فرد تا مرکز پیوند اعضا و مدت زمانی که طول می‌کشد تا به این مرکز برسد، است. اعضای قابل اهدای بدن با رضایت خانواده اهداکننده و بدون دریافت مبلغی به صورت هدیه، در اختیار گیرنده قرار می گیرد.
در بیشتر مواقع پیوند اعضا موفقیت آمیز است ولی اگر فرد گیرنده به خوبی از خود مراقبت نکند، ممکن است بدن او عضو اهدایی را رد کند. بیمار پس از پیوند عضو باید به صورت دقیق آزمایشات مربوطه را انجام دهد و داروهای خود را به درستی مصرف کند. جنسیت و نژاد برای اهدای اعضا تفاوتی ندارد. اهدای عضو هیچ گونه محدودیت سنی نداشته و تمامی افراد در هر سنی می‌توانند کارت اهدای عضو دریافت کنند. اما پیش از اهدا عضو و زمان فوت فرد، لازم است تا سلامت اعضای او تایید شود. وضعیت سلامت اعضا پیش از پیوند مورد بررسی قرار می گیرد و تنها ابتلا به بیماریهایی که از طرق خون منتقل می‌شوند مانند ایدز و هپاتیت و همچنین سالم نبودن عضو اهدایی می‌تواند مانع از اهدای عضو شود.