مننژیت ( سرسام یا آماس سر) بیماری التهاب پرده‌های محافظتی مغز است. پرده‌های محافظتی پوشاننده مغز و نخاع مننژ نام دارند. مننژ غشایی در حد فاصل مغز و استخوان جمجه یا نخاع و ستون مهره‌ها است. ممکن است مننژ در اثر عوامل مختلفی مانند ویروس، باکتری، قارچ، انگل و یا در اثر تجویز برخی داروها ملتهب شده و منجر به بیماری مننژیت گردد. به دلیل این که پرده مننژ به مغز و نخاع بسیارنزدیک است التهاب آن می‌تواند خطرناک باشد. بیماری مننژیت جزء بیماری های خطرناک نیازمند به فوریت‌های پزشکی دسته بندی می شود. مننژیت می‌تواند از نوزادان تازه به دنیا آمده تا بزرگسالان را مبتلا کند و خطر ابتلا به آن سن خاصی نمی شناسد.
درمان
مننژیت بر اساس علت بوجود آورنده آن می‌تواند ویروسی، باکتریایی، قارچی، انگلی یا غیرعفونی باشد. مننژیت ویروسی از مننژیت باکتریایی کم خطرتر است و برای درمان آن نیازی به تجویز آنتی بیوتیک نیست. زیرا آنتی بیوتیک‌ها روی ویروس‌ها تأثیری ندارند. اغلب بدون نیاز به دارو و تنها با استراحت و کنترل شرایط بالینی بیمار، این نوع مننژیت بهبود می یابند. ممکن است در برخی موارد پزشک اقدام به تجویز دارو کند. ولی در کل تمام مراقبت‌های بالینی سرماخوردگی مانند استراحت مطلق، مصرف زیاد مایعات، پائین آوردن تب با پاشویه می‌توانند برای این نوع مننژیت مؤثر باشند.
در صورت پایین بودن سن نوزاد که پزشک در تشخیص نوع مننژیت مردد است، او را در بیمارستان بستری می کنند. نوزاد را تحت مراقبت‌های ویژه قرارداده و آزمایش های تشخیصی روی آن انجام دهند. مننژیت باکتریایی شدیدتر از نوع ویروسی است. برای درمان آن نیاز به تجویز آنتی بیوتیک در سریع ترین زمان ممکن می باشد. به احتمال زیاد نوزاد در بیمارستان بستری شده تا تزریق وریدی آنتی‌بیوتیک برای او صورت بگیرد.
در صورت زود تشخیص دادن مننژیت در نوزاد احتمال درمان کامل وجود دارد. هرچه تشخیص دیرتر، درمان دیرتر آغاز می شود و احتمال درمان صد در صد بیماری کاهش پیدا می‌کند. تنها از طریق انجام آزمایش تشخیص نوع ویروسی یا باکتریال مننژیت امکان پذیر است. در صورت مطمئن بودن پزشک از وجود مننژیت در کودک با یک سرنگ اقدام به کشیدن مایع نخاعی از منطقة کمر او می‌کند. به این ترتیب پزشک تنها از روی جواب این آزمایش به علت مننژیت کودک پی می‌برد.
علائم
ممکن است علائم بیماری مننژیت با بیماری آنفلوانزا اشتباه گرفته شود. این علائم خود را در چند ساعت یا بین یک تا دو روز نشان می دهند. این علائم درافراد بالای دو سال شامل تب بالا و ناگهانی، سردرد شدید، تهوع و استفراغ همراه با سردرد، گیجی یا ناتوانی در تمرکز، تشنج، خواب آلودگی و مشکل در بیدار شدن، حساسیت به نور، فقدان علاقه به خوردن و آشامیدن، التهاب های پوستی در بعضی انواع مننژیت است. علائم بیماری مننژیت در کودکان شامل تب بالا، گریه های پی در پی، بی خوابی و بی قراری شدید، تغذیه ضعیف، برآمدگی در قسمت نرم بالای سر کودک می باشد. کودک مبتلا به مننژیت به سختی آرام شده و به شدت گریه می کند.
پیشگیری از مننژیت
باکتری ها یا ویروس های ایجاد کننده مننژیت می توانند از طریق سرفه، عطسه کردن، بوسیدن، به اشتراک گذاشتن قاشق چنگال و مسواک یا یک سیگار انتشار پیدا کنند.
شستن دست ها: شستن منظم دست ها به جلوگیری از گسترش میکروب ها کمک می کند. به کودکان آموزش دهید دستانشان را قبل از خوردن غذا و بعد از استفاده از دستشویی به دقت بشویند.
بهداشت خوب: نوشیدنی ها، غذاها، نی ها، قاشق چنگال، مسواک و یا حوله خود را به کسی ندهید.
سالم ماندن: سیستم ایمنی خود را با استراحت کافی، ورزش منظم، خوردن رژیم غذایی سالم با میوه های تازه، سبزیجات و غلات سبوس دار حفظ کنید.
دهانتان را بپوشانید: هنگام سرفه یا عطسه دهان و بینی خود را بپوشانید. در صورت باردار بودن مراقبت غذاها باشید. با پختن گوشت خطر بیماری لیستریوزیس را کاهش دهید. از خوردن پنیر غیر پاستوریزه دوری کنید. پنیرهای حاوی شیر پاستوریزه را انتخاب کنید.
ایمن سازی: هموفیلوس آنفلوانزای نوع b (hib) کودکان این واکسن را به عنوان بخشی از برنامه دریافت می کنند. همچنین این واکسن برای برخی بزرگسالان، از جمله افرادی که بیماری سلول های داسی شکل یا ایدز دارند و آن هایی که طحال ندارند، توصیه می شود.
افراد دارای ریسک ابتلا به مننژیت
نزدن واکسیناسیون: افرادی که برنامه واکسیناسیونشان را به اتمام نرسانده اند ریسک بیشتری برای ابتلا به این بیماری را دارند.
سن : مننژیت ویروسی بیشتر در کودکان زیر 5 سال رخ می دهد و مننژیت میکروبی در افراد زیر 20 سال رایج است.
زندگی در محیط اجتماعی: دانش آموزان کالج در خوابگاه ها، پرسنل پایگاه های نظامی و کودکان در مدارس شبانه روزی و مراکز مراقبت از کودکان در معرض خطر بیشتری در رابطه با بیماری مننژیت هستند. زیرا باکتری از طریق مسیر تنفسی پخش می شود.
بارداری: بارداری خطر عفونت را افزایش می دهد. ممکن است عفونت ناشی از باکتری لیستریا باعث مننژیت شود. لیستریا خطر سقط جنین، مرده متولد شدن و زایمان پیش از موعد را افزایش می دهد.
سیستم ایمنی خطردار: عواملی مانند ایدز، اعتیاد به الکل، دیابت، استفاده از داروهای ایمونوسپرسیون و دیگر عوامل که بر سیستم ایمنی تاثیر می گذارند، فرد را نسبت به مننژیت آسیب پذیرتر می کنند.
عوارض جانبی این بیماری می تواند شدید باشد. در صورت نگه داشتن مننژیت بدون درمان، خطر و آسیب دائمی عصبی بیشتر می شود. این عوارض شامل کم شنوایی، دشواری برای حافظه، ناتوانی هایی در یادگیری، آسیب مغزی، مشکلات روده ای، تشنج، نارسایی کلیه، شوک یا حتی مرگ است. با درمان سریع، حتی بیماران با مننژیت شدید هم می توانند بهبود یابند.