مواد مخدر یا سرخوش نما ، نامی عمومی برای انواع مختلفی از دارو ها و ترکیبات طبیعی ، شیمیایی است که اغلب به دلیل احتمال ایجاد وابستگی به مصرف جزء مواد اعتیاد آور طبقه بندی شده و معمولا خرید و فروش آن ها ممنوع است.
مغز به عنوان اصلی ترین اندام بدن تمام عملکرد های این قسمت مهم از بدن را کنترل می کند. هر یک از قسمت های مغز ، مسئول یک اقدام خاص هستند. اگر مصرف هر یک از انواع مواد مخدر به مرور زمان ادامه یابد ممکن است تا جایی پیش برود که فرد آنقدر به مواد وابسته شود ، بدون آنکه درگیر اراده شود ، مواد را مصرف می کند.
مواد مخدر بعد از مصرف وارد سیستم ارتباطی مغز شده و به دلیل شباهت با انتقال دهنده های عصبی ، جایگزین آن ها می شود.
همانطور که اشاره شد مصرف بیش از اندازه ی مواد مخدر ، به مرور زمان تغییرات بلند تری را در مغز ایجاد می کند و باعث از بین رفتن کنترل فرد بر مصرف خود می شود. به بیان دیگر مواد مخدر کنترل سیستم لذت را به دست می گیرد تا جایی که لذت بردن از زندگی برای چنین فردی بدون مصرف ، امکان پذیر نخواهد بود.
دسته بندی مواد مخدر:
- سرکوب کننده ها
- محرک ها
- توهم زاها
سرکوب کننده ها:
یکی از اصلی ترین دسته بندی مواد مخدر ، سرکوب کننده هاست. سرکوب کننده ها مواد مخدری هستند که واکنش های مغز را آهسته می کند. از اثرات سرکوب کننده ها به کم شدن سرعت تنفس ، پایین آمدن ضربان قلب ، پایین آمدن فشار خون و به شدت خواب آور بودن آن می توان اشاره کرد.
تریاک:
یک نوع از قدیمی ترین و شناخته شده ترین انواع مواد مخدر در ایران ، تریاک است که از گیاه خشخاش بدست می آید. این گیاه معمولا در بیشتر نقاط دنیا که آب و هوای معتدل دارند ، کشت می شود. روغنی که از دانه های گیاه خشخاش بدست می آید ، بسیار مغذی و با ارزش است. نکته ی مهم ، ارائه ی قوی ترین شواهد علمی جهان درباره ی افزایش خطر ابتلا به طیف وسیعی از انواع سرطان های گوارشی ، تنفسی ، ادراری و سیستم اعصاب با مصرف منظم تریاک است. سالانه در جهان بیش از یک هزار تن تریاک مصرف می شود و بیش از 4 میلیون نفر مصرف کننده این ماده مخدر هستند که 80 درصد آنها در کشور های آسیایی سکونت دارند. این نکته را باید یاد آور شد ، از انواع مواد مخدر در ایران از جمله تریاک و همچنین تمامی روش های استفاده از تریاک ارتباط مستقیمی با افزایش احتمال ابتلا به انواع سرطان ها را دارد. تریاک به صورت خوردن ، کشیدن یا تزریقی مورد مصرف قرار می گیرد.
کشیدن چند بست تریاک ، گذشته و آینده فرد مصرف کننده را با هم مخلوط می کند و او را از وزن ، زمان و فضا آزاد می کند. فرد مصرف کننده فقط به خود توجه می کند و به آرامش شدید گرایش پیدا می کند. این گرایش به این معناست که اعصاب فرد مصرف کننده آرام و اراده اش سست می شود.
مرفین:
مرفین جزء اساسی تریاک بوده و 7 تا 14 درصد تریاک را تشکیل می دهد. مرفین به صورت گرد سفید و مایع بدون رنگ وجود دارد و بویی تند و زننده دارد. از اثرات مرفین بر سلسله اعصاب مرکزی ، اثر ضد درد مرفین ، اثر روانی مرفین ، اثر مرفین بر دستگاه قلب و عروق و اثر مرفین بر دستگاه گوارش می توان نام برد.
به عنوان نمونه از اثرات مرفین بر معده باعث پایین آمدن ترشح شیره معده و تاثیر در تخلیه محتویات معده به روده می شود ، نتیجه این تاثیرات تاخیر در تخلیه روده باریک ، جذب زیاد آب و یبوست می شود. مرفین اثر ضد درد بسیار قوی دارد و از آمپول مرفین در درد های شدید استفاده می شود. نحوه تزریق مرفین به صورت تزریق زیر پوستی ، عضلانی و وریدی است اما تزریق مرفین را فقط در افرادی که سکته قلبی کردند و درد خیلی زیادی دارند ، انجام می دهند.
هروئین:
هروئین یکی از مشتقات مرفین است که در سال 1874 توسط یک دانشمند انگلیسی به نام رایت کشف شد. رایت کاشف هروئین در سال 1899 متوجه خطرات و گرفتاری هروئین که خیلی بیشتر از مرفین بود رسید و آن را در مجلات پزشکی همون سال انتشار داد. تا قبل از 1916 هروئین به عنوان دارو در بیمارستان های آمریکا کاربرد داشت ، اما با توجه به اینکه رایت در سال 1899 متوجه خطرات هروئین شد دیگر بعد از سال 1916 مصرف آن به عنوان دارو در بیمارستان های آمریکا ممنوع شد و در همان سال یعنی 1916 از کتاب های دارویی آمریکا حذف شد و ساخت آن در دنیا ممنوع شد.
نام های دیگر هروئین که در زبان عامیانه کاربرد دارد بنام های گرد ، جنس و هری شناخته شده و مزه ی آن تلخ است.
از روش های مصرف هروئین از جمله تدخین به وسیله زر ورق ، استنشاق و تزریق است.
شیشه
از انواع مواد مخدر در ایران می توان به مت آمفتامین در بازار سیاه که بنام شیشه شناخته می شود ، نام برد. دوز پایین مصرف شیشه باعث افزایش مصرف تمرکز و انرژی ، سرخوشی ، کاهش اشتها و بی خوابی در فرد می شود اما در دوز های بالا عوارض آن بسیار خطرناک تر می شود مانند تشنج ، خونریزی مغزی و روان پریشی.
زیاده روی در مصرف این ماده مخدر باعث می شود که مصرف کننده اشتهایی برای خوردن هیچ چیز نداشته باشد و خوابیدن به طور کل در فرد مصرف کننده مختل بشود.
به این دلیل فرد معتاد به مصرف بیشتر روی می آورد که مصرف زیاد شیشه در روز های اول آثار روانی متعددی در پی دارد که احساس لذت روز های اول را در روز های آینده جستجو می کنند. عصبانیت ، تحریک پذیری و پریشان حالی از مهم ترین نشانه های این ماده مخدر است. شیشه بر خلاف هروئین طبیعی نبوده و برای ساخت آن از ترکیب افدرین ، فسفر قرمز و ید استفاده می کنند.
متادون
متادون یک داروی مخدر صنعتی که در درمان مهار اعتیاد و دیگر مواد مخدر به کار می رود. مصرف متادون حتما باید با تجویز پزشک همراه باشد چون به شدت اعتیاد آور است. در طی جنگ جهانی دوم متادون در آلمان ساخته شد و برای کاهش درد به کار می رفت. درمان با متادون بر اندیشه تاثیری ندارد ، می توانند کار کنند ، به مدرسه بروند و یا از خانواده ی خود نگهداری کنند. مصرف قرص و شربت متادون خطر مرگ را در پی دارد. خطرات استفاده از هروئین حاوی مرگ بر اثر اخذ دوز بی رویه ، ابتلا به عفونت HIV از راه کاربرد سوزن مشترک است.
دزومرفین
دزومرفین یا کروکودیل یکی از ترکیبات شیمیایی مرفین است که از هروئین بدست می آید و آرام بخش بسیار قوی است. سال اولی که این ماده کشف شد برای درمان حالت تهوع مورد استفاده قرار می گرفت. و خاصیت مسکن و ضد درد قوی دارد. تاثیر کروکودیل روی مغز شبیه به هروئین است ، ولی با توجه به قدرت و تاثیری که دارد آسیب بیشتری به مغز وارد می کند و خطرناک تر از هروئین است.
محرک ها:
- شیشه
- کوکائین
- کراک کوکائین
شیشه:
کریستال ها به شکل سیگارت ، بلعیدنی ، مایع خوراکی یا تزریقی و در موارد نادر حتی به شکل شیاف مقعدی استعمال می شود. از نام های دیگر کریستال به مت ، آیس و شیشه می شود نام برد. کریستال ها به شکل بزرگ و شفاف و رنگ آن صورتی ، آبی و سبز است. افراد مصرف کننده به دنبال درمان های تخصصی نیستند و بیشتر به از داروهای غیر قانونی برای درمان استفاده می کنند.
درمان روز دنیا برای کریستال با توجه به تحقیقاتی که انجام شده برخورد با مصرف کننده از ابعاد رفتاری و روانی است.
کوکائین:
کوکائین در دو شکل شیمیایی کلی به نام نمک هیدروکلراید و فرم آزاد موجود است. نحوه ی مصرف کوکائین جذب از لثه ، تزریق و به صورت کشیدن از بینی استفاده می شود. کوکائین پودری سفید رنگ ، نرم ، شفاف ، کریستالی و با طمع تلخ است. از انواع مواد مخدر در ایران ، کوکائین است که در مصارف پزشکی مثل بی حسی موضعی کاربرد دارد. کوکائین یکی از اعتیاد آورترین محرک هاست که از برگ گیاه کوک بدست می آید.
کراک کوکائین:
یکی از انواع مواد مخدر در ایران کراک کوکائین است که اثرات جسمی آن: خشک شدن دهان ، عرق کردن ، افزایش ضربان قلب ، بالا رفتن فشار خون ، بی اشتهایی ، و در دوز های بالاتر ، افراد دچار اضطراب و دستپاچگی شدید می شوند. مصرف کنندگان این مواد ، احساس نئشگی و پر انرژی بودن در زمان مصرف کرده و بلافاصله این که اثرات این نوع از مواد مخدر ناپدید شد ، فرد مصرف کننده دچار خستگی و افسردگی می کند. دوز بالای این مواد منجر به اختلالات تنفسی یا ایست قلبی می شود.
کراک کوکائین نوعی ماده مخدر با منشا کوکائین می باشد که از اوائل دهه ی هشتاد میلادی ابداع شده و کراک به صورت تکه های بلور است که به صورت تدخینی مصرف می شود.
توهم زاها
روان گردان ها:
داروی روان گردان که داروی روانی یا توهم زا که به اصطلاح ، ذهنی نامیده می شوند و توانایی ایجاد حالات ادراک و تفکر تغییر یافته را دارند ، اغلب با آگاهی بالا از ورودی های حسی همراه هستند ، اما با کاهش کنترل بر آنچه که تجربه شده است. اگر چه اثر بخشی آن ها ثابت نشده است ، اما دارو های روان گردان به عنوان درمان برای روان درمانی ، اعتیاد به الکل و اختلالات روانی پیشنهاد می شوند. داروهای روان گردان به سه دسته اصلی طبقه بندی می شوند:
- دارو های روان گردان کلاسیک
- امپاتوژن
- محرک صوتی بصری
محرک صوتی بصری یک سطح بالا از یکی از این روان گردان ها هستند که شامل تغییرات نسبتا خفیف در ادراک هستند.
منفک کننده ها:
دسته ای از توهم زا ها ، منفک کننده ها هستند که ادراک ، بینایی و شنوایی فرد مصرف کننده را تحریف و تقلیل می کنند و باعث ایجاد حس جدایی از محیط و فرد می شوند. از شاخص ترین منفک کننده ها می توان به کتامین و گاز خنده اشاره کرد که در پزشکی و جراحی ها برای تسکین درد و القای حس بی هوشی نام برد. تاثیرات منفک کننده ها می تواند شامل فراموشی ، بر روی خود آگاهی و خشکی ماهیچه ای نام برد.
هذیان آور ها:
از انواع مواد مخدر در ایران هذیان آورها هستند که مصرف این گروه باعث تغییر در خود آگاهی می شود و توهمی که از مصرف این گروه از مواد بدست می آید ، عمیق و واقعی تلقی می شود. توهم حاصله از هذیان آور ها بر خلاف توهم در روان گردان ها و منفک کننده ها ، مانند یک رویای واقعی می باشد. قبل از رسیدن به توهم قوی در منفک کننده ها ، اثرات روی سایر حواس حس می شوند و نوعی آگاهی در مورد اینکه شخص در حال تجربه توهم است می دهند.
موادی که هذیان آورند به علت توهم های آزار دهنده و خطرات جانبی ، کمتر مورد استفاده قرار می گیرند ، با توجه به قانونی بودن گیاهان و دارو های متعدد این دسته. همچنین پتانسیل ایجاد اثرات روانی منفی و از بین بردن کنترل شخص را دارند ، بنابراین احتمال پیش آمدن حوادث در این نوع توهم ها بالاست.
جمع بندی:
در حال حاضر تریاک با 53 درصد ، حشیش ، گل و ماری جوانا با 11.9 درصد ، شیشه با حدود هشت درصد و هروئین با حدود 7 درصد چهار الگوی مصرف مواد را در کشور را به خود اختصاص داده اند.
نکته مهم این است که ورود این ماده عموما از خارج مرز های کشور است.
در حال حاضر میزان تولید در افغانستان از چهار هزار تن به نه هزار تن افزایش یافته است. این نکته را هم باید آور شد در جامعه جهانی از هر سه فرد مصرف کننده مواد یک نفر زن است. در ایران از هر 10 نفر مصرف کننده مواد مخدر یک نفر زن است.
در مورد زنان باردار ابتلا به اعتیاد ، لازم به یاد آوری است که سالانه یک میلیون و 500 هزار زن باردار در جامعه داریم. متاسفانه برای گرفتن نوزادان از مادران معتادی که نوزادان خود را در بیمارستان ها به دنیا می آورند ، دفتر سلامت وزارت بهداشت اقداماتی را آغاز کرده است.
